Chúng ta sống trong thời đại bùng nổ thông tin, mỗi ngày tiếp cận hàng trăm nội dung mới. Nhưng đâu đó giữa dòng chảy hiện đại, những làn điệu ca trù, giọng Xẩm run run hay tiếng trống hầu đồng vẫn đang âm thầm hiện diện – như lời nhắc nhở về gốc gác văn hóa dân tộc.
Việc bảo tồn không có nghĩa là “đóng băng” truyền thống trong viện bảo tàng, mà là kể lại những câu chuyện ấy theo cách mà người trẻ hiểu, thích và muốn lan tỏa.
Vậy nên Nét Việt Nam mời bạn cùng “tour” qua 7 nét đẹp nghệ thuật truyền thống siêu đỉnh dưới đây – nơi tinh hoa, bản sắc và tình yêu đất nước được gói gọn trong từng giai điệu, điệu múa và lời ca.
Ca Trù – Nơi thi ca và âm nhạc gặp nhau
Ca trù là nghệ thuật âm nhạc thính phòng ra đời từ thế kỷ 11, từng là “đặc sản tinh thần” của giới trí thức và quan lại xưa. Ca trù gắn liền với các không gian cổ kính như đình làng, đền miếu hay nhà thờ họ – nơi mỗi câu hát vang lên là sự kết hợp giữa thi ca – âm nhạc – trình diễn tinh tế.
Điểm độc đáo của ca trù nằm ở kỹ thuật phức tạp:
– Ca nương sử dụng giọng hát cao, nhấn nhá nhịp nhàng, truyền cảm.
– Đàn đáy vang lên những tiếng trầm bổng réo rắt.
– Trống chầu điểm đúng từng khoảnh khắc “đắt giá” như… một cú click “like” thời xưa!
Ca trù lưu giữ tư duy thẩm mỹ của người Việt cổ, từ cách ngâm thơ đến biểu diễn nghệ thuật – rất “chill” và mang tính học thuật cao.
Chầu Văn – Âm nhạc của tâm linh, sắc màu của nghệ thuật
Chầu văn là nghệ thuật diễn xướng gắn liền với nghi lễ hầu đồng trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ – vốn đã được UNESCO công nhận là di sản phi vật thể đại diện nhân loại.
Đừng nghĩ chầu văn chỉ là nghi lễ tâm linh – đó là show diễn thị giác – âm thanh – tâm hồn có một không hai. Mỗi giá đồng là một màn trình diễn với âm nhạc chầu văn nhanh – mạnh – dồn dập, kết hợp với phục trang lộng lẫy, điệu múa uyển chuyển, và thần thái “nhập vai” đỉnh cao.
Chầu văn là bản sắc độc đáo không nơi nào có được – phản ánh văn hóa thờ Mẫu linh thiêng, sự giao thoa giữa trần tục và tâm linh, là cầu nối giữa nghệ thuật và niềm tin dân tộc.
Hát Xoan – Lời chúc đầu xuân của người Việt đất Tổ
Hát Xoan (Phú Thọ) là loại hình dân ca cổ có từ thời Hùng Vương, được hát vào mỗi dịp Tết đến Xuân về tại các đình làng, miếu mạo để cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, người người an vui.
Hát xoan gồm 3 chặng: hát thờ, hát nghi lễ, và hát hội – phản ánh quy trình giao tiếp giữa con người với thần linh, thiên nhiên và cộng đồng. Từng câu hát, động tác múa xoan đều có ý nghĩa phong tục rất riêng, thể hiện sự tôn kính với tổ tiên, tri ân đất trời.
Hát xoan không chỉ là nghệ thuật mà còn là “bảo tàng sống” của tín ngưỡng nông nghiệp, là chất liệu gốc trong đời sống lễ hội vùng trung du Bắc Bộ.
Hát Bội – Ký ức sân khấu oai hùng của dân tộc
Hát bội (tuồng cổ) là loại hình sân khấu truyền thống có nguồn gốc từ cung đình, từng là phương tiện truyền tải những giá trị đạo đức, lịch sử và lòng yêu nước trong thời phong kiến.
Với hóa trang cầu kỳ, động tác hình thể nghiêm ngặt (đi, đứng, phất tay, đảo mắt đều có quy tắc), hát bội mang đậm tính biểu tượng. Các vở diễn như “Sơn Hậu”, “Tam Nữ Đồ Vương”, “Trần Bình Trọng”… không chỉ là kịch bản hay mà còn là “kho lưu trữ” văn hóa – lịch sử quý báu.
Hát bội chính là điện ảnh lịch sử phiên bản sân khấu – thể hiện đạo lý làm người, trung hiếu tiết nghĩa và khí phách dân tộc qua từng vai diễn.
Múa Rối Nước – Sân khấu dân gian độc nhất vô nhị trên thế giới
Chỉ có ở Việt Nam, múa rối nước là loại hình diễn xướng truyền thống mà nước là sân khấu, còn người điều khiển giấu mình sau bức mành, dùng sào, dây để điều khiển rối biểu diễn.
Các tích trò dân gian được tái hiện sinh động: rồng phun lửa, tiên múa, nông dân cấy lúa, vừa giản dị, hài hước, vừa truyền tải những bài học nhân văn.
Rối nước là biểu tượng sống động của đời sống làng quê Bắc Bộ – nơi người nông dân sáng tạo nghệ thuật từ chính cuộc sống mưu sinh. Nghệ thuật này cũng giúp lan tỏa văn hóa Việt ra thế giới với sự thán phục từ du khách quốc tế.
Quan Họ – Tình ca Kinh Bắc đậm chất trữ tình
Quan họ Bắc Ninh là hình thức hát đối đáp giữa liền anh – liền chị, thường được biểu diễn vào dịp hội làng, lễ Tết. Với hơn 200 làn điệu cổ, quan họ mang vẻ đẹp trữ tình, ngọt ngào, sâu lắng – không chỉ để nghe mà còn để… “giao duyên”.
Ngoài lời ca, trang phục truyền thống (áo tứ thân, nón quai thao), phong cách lễ nghi như mời trầu, cúi chào cũng thể hiện nền nếp văn hóa thanh lịch của người Kinh Bắc.
Quan họ là nơi tình yêu – lễ nghĩa – âm nhạc hòa quyện, là “cách người Việt cổ nói lời yêu” đầy duyên dáng, vừa sâu sắc vừa ý nhị.
Hát Xẩm – “Postcast” dân gian phản ánh xã hội từ tầng đáy
Hát Xẩm là loại hình âm nhạc dân gian đường phố, gắn liền với những người mù đi hát dạo để kiếm sống. Nhưng đừng lầm tưởng – Xẩm không chỉ là “kiếm cơm”, mà còn là “lăng kính xã hội” phản ánh sâu sắc hiện thực, đạo đức, nhân tình thế thái của người xưa.
Với nhạc cụ đơn giản như đàn nhị, trống cơm, song loan, những bài Xẩm nổi tiếng như “Thập Ân”, “Tống Trân Cúc Hoa”, “Lý Con Sáo”… vừa dễ nhớ, vừa dễ thương, nhưng chứa đựng triết lý sống rất sâu sắc.
Hát Xẩm là nơi tiếng nói của người dân thường vang lên, là “bản tin xã hội” của thời phong kiến, giúp ta hiểu rõ hơn về nhân sinh qua góc nhìn đời thường.
Gen Z không cần quay về quá khứ, nhưng việc hiểu – trân trọng – giữ gìn những giá trị văn hoá truyền thống sẽ giúp tụi mình vững vàng hơn trong hiện tại và tương lai.
Bảo tồn không chỉ là “nghiêm túc” bảo vệ, mà còn có thể là: biến ca trù thành nhạc lofi học bài, làm vlog về trải nghiệm đi nghe Xẩm phố cổ, chụp ảnh outfit cùng áo tứ thân, nón quai thao, hóa thân thành liền anh liền chị hay làm mini series TikTok về các tích trò rối nước, chầu văn, hát bội…
Hãy để văn hóa truyền thống sống tiếp trong đời sống hiện đại – bằng chính cách Gen Z tụi mình cảm, yêu và kể lại. Theo dõi Nét Việt Nam để khám phá những nét đẹp văn hoá truyền thống của Việt Nam nhé!
