Trong ký ức của nhiều thế hệ người Việt, Tết không bắt đầu vào đêm giao thừa. Tết đến sớm hơn, ngay từ khi tháng Chạp vừa chạm ngõ. Đó là lúc mùi khói bếp dày hơn trong làng, khi người ta bắt đầu quét lại sân nhà, giặt giũ bàn thờ, sửa sang mái hiên và chuẩn bị cho một năm mới sắp tới. Và cũng chính trong khoảng thời gian ấy, phong tục treo tranh Tết diễn ra – không phải để trang trí cho đẹp, mà để mở đầu một chu kỳ sống mới.

Vậy vì sao phong tục treo tranh Tết lại gắn liền với tháng Chạp, chứ không đợi đến đúng ngày mùng Một? Câu hỏi ấy không chỉ là một thắc mắc về tập quán sinh hoạt, mà còn gợi mở cách người Việt xưa nhìn nhận thời gian, mùa vụ và sự chuyển mình của năm cũ sang năm mới. Đằng sau phong tục treo tranh Tết là cả một hệ thống quan niệm về nhịp sống nông nghiệp, tín ngưỡng dân gian và niềm tin rằng những điều tốt lành cần được mời gọi từ sớm, trước khi năm mới thực sự bắt đầu.

Cùng Nét Việt Nam tìm hiểu sâu hơn về phong tục treo tranh Tết vào tháng Chạp, để thấy rằng đằng sau mỗi bức tranh treo lên ngày cuối năm là một cách người Việt chuẩn bị cho Tết – chậm rãi, cẩn trọng và đầy ý nghĩa.

Phong tục treo tranh Tết trong thời điểm “chuyển mùa” của người Việt

Với người Việt xưa, tháng Chạp không đơn thuần chỉ là tháng cuối cùng của năm, mà là một khoảng lặng chuyển mùa rất rõ rệt. Đó là lúc chu kỳ cũ dần khép lại, chu kỳ mới bắt đầu hình thành trong sự chậm rãi và có chủ ý. Trong xã hội nông nghiệp, tháng Chạp đánh dấu thời điểm mùa màng đã xong, thóc lúa vào bồ, con người tạm rảnh tay để nhìn lại một năm đã qua và chuẩn bị cho năm mới sắp đến. Việc “dọn dẹp” vì thế không chỉ diễn ra trong nhà cửa, bàn thờ hay mái hiên, mà còn là sự sắp xếp lại tâm thế, để lòng người sẵn sàng bước sang một vòng thời gian khác.

Chính trong nhịp chuyển mùa ấy, phong tục treo tranh Tết xuất hiện như một bước chuẩn bị tinh thần rất tự nhiên. Treo tranh từ sớm, ngay trong tháng Chạp, là cách người Việt xưa đánh dấu sự khép lại của năm cũ và chủ động mời gọi những điều tốt lành cho năm mới. Phong tục treo tranh Tết vì thế không gắn với một ngày cụ thể, mà gắn với cảm thức về thời gian, với sự tuần hoàn của đất trời và nhịp sống chậm rãi của con người trước thềm năm mới.

Phong tục treo tranh Tết – một nghi thức, không chỉ là trang trí

Người Việt xưa không treo tranh Tết chỉ để “cho vui mắt”. Với họ, đó là một nghi thức mở đầu năm mới, một hành động mang ý nghĩa tinh thần rõ ràng và có chủ đích. Trong phong tục treo tranh Tết, mỗi bức tranh không chỉ là hình ảnh trang trí, mà là một lời cầu chúc được gửi gắm bằng màu sắc và hình tượng. Gà trống gọi bình minh, lợn nái tượng trưng cho sung túc, em bé gợi nhắc sự sinh sôi, hoa lá và cảnh sinh hoạt sum vầy mang theo ước mong bình an, thuận hòa cho cả gia đình.

Khi phong tục treo tranh Tết được thực hiện từ tháng Chạp, gia chủ tin rằng những điều tốt lành ấy sẽ đi trước một bước, lặng lẽ bao phủ không gian sống trước khi năm mới thực sự bắt đầu. Trong quan niệm dân gian, may mắn không phải thứ để chờ đợi đến thời khắc giao thừa, mà là điều cần được chủ động đón về từ sớm. Bởi vậy, treo tranh ngay trong tháng Chạp chính là cách người Việt xưa mở cửa cho điều lành ghé đến, đồng thời lý giải vì sao phong tục này luôn gắn liền với những ngày cuối năm, chứ không đợi đến những ngày đầu năm mới.

Phong tục treo tranh Tết gắn với nhịp sống làng quê

Còn một lý do rất đời thường nhưng không kém phần quan trọng khiến phong tục treo tranh Tết gắn liền với tháng Chạp: đó là lúc người ta thực sự có thời gian. Khi vụ mùa đã xong, thóc lúa vào bồ, nhịp sống làng quê chậm lại, con người mới rảnh tay để đi chợ Tết, chọn tranh, chọn câu đối, sắm sửa đồ cúng cho những ngày đầu năm. Những phiên chợ tranh vì thế thường họp từ rất sớm, có nơi ngay từ đầu tháng Chạp, và tranh mua về không để dành, mà được treo lên ngay như một dấu mốc nhỏ báo rằng Tết đã bắt đầu gõ cửa từng mái nhà.

Nếu đợi đến sát giao thừa mới treo tranh, người ta sẽ không còn đủ thời gian để “sống cùng Tết”. Treo tranh sớm giúp mỗi ngày trôi qua đều mang theo một chút không khí năm mới, để chỉ cần nhìn lên bức tranh trên tường, lòng đã cảm nhận rõ Tết đang đến rất gần. Chính từ nhịp sống ấy mà phong tục treo tranh Tết trở thành một phần tự nhiên của đời sống cuối năm, đồng thời lý giải vì sao người Việt xưa luôn treo tranh từ tháng Chạp. Bởi với họ, Tết không chỉ gói gọn trong vài ngày đầu năm, mà là cả một khoảng thời gian được chuẩn bị và tận hưởng một cách thong thả.

Phong tục treo tranh Tết tháng Chạp – để xua điều cũ, đón điều mới

Trong tín ngưỡng dân gian, những ngày cuối năm thường được xem là thời điểm âm khí nặng hơn, khi mọi thứ dần lắng lại và khép vào chu kỳ cũ. Người Việt xưa tin rằng cần tạo thêm dương khí để cân bằng không gian sống, và phong tục treo tranh Tết chính là một trong những cách làm điều đó một cách nhẹ nhàng nhưng hiệu quả. Tranh không chỉ xuất hiện để làm đẹp cho ngôi nhà, mà để mang theo hơi ấm, ánh sáng và sinh khí của năm mới sắp về.

Màu sắc trong tranh, đặc biệt là những dòng tranh nền đỏ như Tranh Kim Hoàng, khiến không gian trở nên ấm áp, sáng sủa và có sức sống hơn ngay từ cái nhìn đầu tiên. Treo tranh từ tháng Chạp vì thế không chỉ là thay đổi cảnh quan trong nhà, mà còn là cách xua đi cái cũ, gọi cái mới, chuẩn bị tinh thần để bước sang một chu kỳ thời gian khác. Từ niềm tin ấy, phong tục treo tranh Tết gắn liền với những ngày cuối năm, chứ không đợi đến thời khắc giao thừa mới bắt đầu.

Không phải ngẫu nhiên mà tranh Tết thường được treo sau khi bàn thờ đã được lau dọn, không gian sinh hoạt đã được sắp xếp gọn gàng. Khi bức tranh được đặt lên tường, đó cũng là lúc ngôi nhà hoàn tất bước chuẩn bị cuối cùng cho năm mới. Một dấu hiệu lặng lẽ nhưng dứt khoát, khẳng định rằng gia đình đã sẵn sàng đón Tết bằng cả hình thức lẫn tinh thần.

Phong tục treo tranh Tết và quan niệm “Tết không chỉ có ba ngày”

Người Việt xưa không coi Tết chỉ gói gọn trong mùng Một, mùng Hai hay mùng Ba. Với họ, Tết là cả một khoảng thời gian dài, bắt đầu từ tháng Chạp và kéo sang tận tháng Giêng, đủ để con người kịp chậm lại, kịp cảm nhận và kịp sống trọn với những ngày đầu năm. Chính vì vậy, phong tục treo tranh Tết không xuất hiện như một hành động tức thời, mà là một phần của quá trình chuẩn bị dài hơi cho mùa Tết sắp về.

Treo tranh từ sớm giúp Tết “ở lại” lâu hơn trong đời sống thường ngày. Mỗi buổi sáng, chỉ cần nhìn lên bức tranh gà trống hay đàn lợn treo trên tường, người ta đã cảm nhận được năm mới đang đến gần, không vội vã mà từ từ lan tỏa. Nhờ phong tục treo tranh Tết, con người có thêm thời gian để nghỉ ngơi, để sum vầy, để lòng mình dịu lại sau một năm dài nhiều biến động.

Chính cảm giác thong thả ấy tạo nên khoảng lặng cần thiết trước thềm năm mới, và cũng là lý do sâu xa khiến phong tục treo tranh Tết luôn gắn với tháng Chạp. Bởi với người Việt xưa, Tết không phải là khoảnh khắc bùng nổ trong một đêm, mà là một hành trình được chuẩn bị và đón nhận bằng cả sự bình thản của tâm hồn.

Từ phong tục treo tranh Tết xưa đến trải nghiệm hôm nay

Ngày nay, nhiều gia đình chỉ treo tranh Tết sát ngày mùng Một, thậm chí có nơi đã bỏ hẳn phong tục treo tranh Tết. Nhưng khi nhìn lại cách người xưa chuẩn bị cho năm mới, ta mới nhận ra rằng việc treo tranh từ tháng Chạp thực chất là một cách sống chậm, một cách điều chỉnh tâm thế trước khi bước sang một chu kỳ thời gian khác. Đó không phải sự vội vàng đón Tết, mà là cho Tết có đủ thời gian để thấm vào đời sống.

Trong các workshop trải nghiệm tranh dân gian của Nét Việt Nam, không ít người trẻ tỏ ra bất ngờ khi biết rằng tranh Tết xưa không phải đợi đến giao thừa mới được treo. Khoảnh khắc tự tay in một bức tranh, mang về nhà và treo lên từ sớm khiến họ chợt hiểu ra rằng phong tục treo tranh Tết chưa từng lỗi thời. Nó chỉ lặng lẽ bị quên đi giữa nhịp sống quá nhanh của hiện tại, nơi mọi thứ thường đến rồi đi trong chớp mắt.

Treo tranh từ tháng Chạp, vì thế, không chỉ là giữ lại một truyền thống cũ. Đó là cách tạo ra một khoảng không gian đủ rộng để Tết có thời gian lan tỏa, để niềm vui và sự an yên không xuất hiện trong chớp nhoáng rồi biến mất. Và cũng từ những trải nghiệm ấy, nhiều người trẻ bắt đầu hiểu rõ hơn giá trị của phong tục treo tranh Tết – rằng Tết cần được đón bằng sự chuẩn bị, bằng sự chậm rãi, chứ không chỉ bằng một thời khắc giao mùa ngắn ngủi.

Phong tục treo tranh Tết để Tết ở lại lâu hơn

Vậy vì sao phong tục treo tranh Tết của người Việt xưa luôn gắn với tháng Chạp, chứ không đợi đến đúng khoảnh khắc giao thừa? Bởi họ hiểu rằng năm mới không đến trong một giây phút đột ngột, mà đến bằng sự chuẩn bị chậm rãi và có chủ ý. Bởi họ tin rằng điều tốt lành cần được mời về từ sớm, để kịp lan tỏa trong không gian sống và thấm dần vào lòng người. Và hơn hết, bởi họ muốn sống trọn vẹn với Tết, chứ không chỉ vội vàng “đi qua” Tết như một dấu mốc trên lịch.

Trong phong tục treo tranh Tết, mỗi bức tranh được treo lên từ tháng Chạp đều mang theo một lời nhắn gửi rất giản dị nhưng cũng rất sâu. Không ồn ào, không phô trương, chỉ là một lời nhắc nhẹ rằng: năm mới đang đến gần, hãy cho mình thời gian để dừng lại, để chuẩn bị, và để đón nhận Tết bằng cả sự an yên.

Tết đã về rồi.
Và Tết, như người Việt xưa từng tin, luôn cần được đón bằng sự chậm rãi của tâm hồn.