Trong đời sống Tết của người Việt, sắc đỏ chưa bao giờ chỉ là một lựa chọn thẩm mỹ. Đó là màu của may mắn, của dương khí, của hơi ấm sum họp trong những ngày đầu năm. Và cũng vì thế, màu đỏ trở thành linh hồn của những bức tranh Kim Hoàng, một dòng tranh Tết đặc sắc đang dần trở lại trong các không gian văn hóa được giới trẻ yêu thích, đặc biệt là qua những hoạt động của Nét Việt Nam.

Nhưng màu đỏ ấy không phải đến từ mực in. Nó đến từ giấy điều, giấy son – một chất liệu thủ công được tạo nên bằng sự nhẫn nại và kỹ nghệ của người xưa. Tại sao giấy điều lại gắn chặt với tranh Tết? Và vì sao nền đỏ son khiến tranh Kim Hoàng trở thành một biểu tượng thẩm mỹ đặc biệt của Tết Bắc Bộ?

Cùng theo chân Nét Việt Nam để khám phá về sắc đỏ trong Tranh Kim Hoàng Việt Nam nhé!

Quy trình làm giấy điều

Khi nhìn thật gần, giấy son hiện lên với một vẻ đẹp rất riêng. Bề mặt giấy không sút bóng mà mềm và xốp; sắc đỏ không phẳng lì mà có những lớp sáng tối tự nhiên, đôi khi ánh vàng khi nghiêng dưới ánh sáng.

Chạm vào giấy son, người ta cảm thấy như chạm vào một phần không khí của Tết: một chút mộc mạc, một chút ấm, một chút thân quen khó tả.

Khi các dòng tranh dân gian, đặc biệt là tranh Kim Hoàng, đặt lên nền giấy son, các hoạ tiết như gà trống, lợn độc hay hoa sen bỗng trở nên sống động hơn. Nền đỏ làm nổi bật nội dung, nhưng cũng làm dịu cảm xúc, giữ cho bức tranh cân bằng và tinh tế.

Và chính chất giấy này đã trở thành một phần quan trọng trong hành trình Nét Việt Nam đưa tranh Kim Hoàng đến gần hơn với Gen Z.

Nếu xem giấy điều – giấy son như một vật liệu bình thường, thì đó là sai lầm. Bởi nó không phải tấm giấy được nhuộm bằng công nghệ, cũng không phải màu đỏ in công nghiệp chỉ cần một đường máy chạy qua.

Mà làm ra giấy điều là cả một hành trình.

Sự kỳ công của những lớp màu son truyền thống của Tranh Tết

Chất liệu gốc của giấy điều là giấy dó, loại giấy đã gắn bó với người Việt hàng trăm năm. Trên nền ấy, người thợ phết lên hỗn hợp gồm:

• Bột điệp giã mịn – tạo độ óng
• Keo da trâu – giúp màu bám chắc
• Phẩm son – tạo sắc đỏ truyền thống

Mỗi lớp màu phải phết thật đều, thật mỏng, rồi đem phơi ngoài sân gạch. Nắng phải vừa. Gió phải nhẹ. Bởi chỉ cần một cơn gió mạnh hay ánh nắng quá gắt, màu sẽ loang, thớ giấy sẽ sần, và cả một mẻ giấy phải bỏ.

Một tờ giấy điều có bao nhiêu lớp màu?

Không ai đếm.
Chỉ có nghệ nhân mới biết rằng khi nào sắc đỏ đủ ấm, đủ trầm, đủ sâu, đủ “đỏ của Tết” thì dừng.
Đó là kinh nghiệm của mắt – của tay – của cảm giác mà không phải người nào cũng có thể cảm nhận được. Chỉ có những người thợ lành nghề của làng Kim Hoàng mới có thể cảm được.

Và chính sự “cảm” ấy làm giấy điều khác với mọi loại giấy đỏ hiện đại: nó ấm, mịn, có độ sống, và có thứ ánh vàng nhẹ chỉ xuất hiện khi ánh nắng chạm vào.

Giấy điều vì thế trở thành chất liệu bất khả thay thế cho tranh Tết – đặc biệt là tranh Kim Hoàng, dòng tranh vốn xem nền đỏ son như bản sắc riêng.

Tranh Kim Hoàng nền đỏ

Trong số các dòng tranh dân gian, tranh Kim Hoàng là dòng gắn bó nhất với nền son đỏ.
Trên tấm giấy ấy, hình gà trống đứng hiên ngang như lời chúc tỉnh thức đầu năm; chú lợn độc mũm mĩm gợi sự sung túc; đứa bé bế gà gợi âm thanh rộn ràng của những gia đình đông vui.

Kỹ thuật “in mộc bản rồi vẽ tay” khiến từng bức tranh Kim Hoàng giống như một câu chuyện kể riêng: nét in đậm, dứt khoát; nét bút lại mềm, ấm, có khi hơi lệch một chút. Nhưng chính cái lệch đó tạo nên sự duyên dáng.

Bất kỳ ai đặt một bức tranh Kim Hoàng trong nhà đều có cảm giác căn phòng sáng lên thêm một chút. Không phải vì màu đỏ rực, mà vì cảm giác Tết như đang ngồi cạnh.

Góc nhà Tết có treo tranh đỏ

Một bức tranh đỏ son treo trên tường gần như có phép màu: nó làm căn phòng ấm hơn, sâu hơn, và đầy không khí Tết hơn bất kỳ món decor hiện đại nào.

Có những nhà chỉ cần một bức gà trống nhỏ đặt cạnh lọ hoa cũng đủ làm không gian bừng lên. Có gia đình treo tranh lợn độc ngay bên bàn thờ, để nhắc nhở về sự sung túc. Có bạn trẻ chỉ treo một bức bé chăn gà trong phòng, nhưng nhìn vào là thấy cả không khí làng quê ngày giáp Tết.

Giấy đỏ trong tranh Tết không chỉ nằm yên trên tường. Nó lan vào không gian, vào cảm xúc, mang theo một sự ấm áp khó gọi tên.

Kết

Giấy điều – giấy son là mảnh đất đỏ để những hình ảnh dân gian mọc lên.
Là lớp ký ức thị giác mà người Việt đã gìn giữ qua hàng thế kỷ.
Là thứ khiến Tết không chỉ được nhìn thấy mà còn được cảm, được chạm, được nhớ.

Mỗi tờ giấy son là một lời chúc.
Mỗi bức tranh đỏ treo trong nhà là một mảnh Tết nhỏ, dịu dàng và ấm áp, mà dù thời gian có trôi qua bao lâu thì vẫn không bao giờ mất đi ý nghĩa của nó.

Theo dõi Nét Việt Nam để khám phá thêm những nét đẹp văn hóa truyền thống của Việt Nam!